Dostępność
To cecha produktów, usług, środowisk i informacji, która zapewnia, że każdy – niezależnie od swoich indywidualnych potrzeb czy ograniczeń – może z nich korzystać na równych zasadach, bez konieczności stosowania dodatkowych modyfikacji lub udogodnień. W praktyce oznacza to, że rozwiązania te są projektowane i wdrażane w taki sposób, aby eliminować bariery (architektoniczne, komunikacyjne, cyfrowe itp.), umożliwiając pełny udział w życiu społecznym każdej osoby, w tym osób z niepełnosprawnościami. W kontekście prawnym, dostępność opiera się m.in. na zasadach określonych w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, która podkreśla prawo do równych szans i uczestnictwa w społeczeństwie.
Projektowanie uniwersalne
Zgodnie z art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169, z późn. zm.) polega na tworzeniu produktów, usług, środowisk i programów, które od razu są użyteczne i dostępne dla jak największej liczby osób – bez potrzeby późniejszych modyfikacji. Oznacza to, że już na etapie projektowania bierze się pod uwagę różnorodne potrzeby użytkowników, w tym osób z niepełnosprawnościami. Warto podkreślić, że uniwersalne projektowanie nie wyklucza stosowania dodatkowych rozwiązań, takich jak specjalistyczne urządzenia czy usprawnienia, gdy są one niezbędne. Konkurs „Dostępność szansą na rozwój 3” skupia się na dzieleniu się wiedzą i umiejętnościami z zakresu uniwersalnego projektowania, aby wspierać tworzenie rozwiązań dostępnych dla wszystkich.
Pracownik przedsiębiorstwa
To każda osoba, która pracuje dla przedsiębiorcy na podstawie obowiązujących przepisów prawa. Definicja ta pochodzi z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, ma na celu uwzględnienie różnych form zatrudnienia oraz uczestnictwa w działalności firmy i obejmuje:
- Pracownika zatrudnionego na umowę o pracę – zgodnie z Kodeksem pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465),
- Pracownika tymczasowego – zgodnie z ustawą o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1110),
- Osobę wykonującą pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowy agencyjnej, zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług) – pod warunkiem, że ta umowa została zawarta z pracodawcą, z którym osoba ta pozostaje w stosunku pracy lub dla którego wykonuje pracę,
- Właściciela pełniącego funkcje kierownicze,
- Wspólnika lub partnera – prowadzącego regularną działalność w przedsiębiorstwie i czerpiącego z niego korzyści finansowe.
Najczęstsze bariery dostępnościowe
- Architektoniczne – brak podjazdów, wind, toalet przystosowanych dla osób z niepełnosprawnościami, zbyt wąskie przejścia.
- Cyfrowe – strony internetowe i aplikacje nieprzystosowane do użycia przez osoby niewidome, słabowidzące, czy osoby z niepełnosprawnościami ruchowymi.
- Informacyjne i Komunikacyjne – brak materiałów w formacie dostępnym (np. w alfabecie Braille’a, w formacie audio, tłumaczeń na język migowy).
- Mentalne i Społeczne – brak świadomości i wiedzy wśród pracowników na temat potrzeb osób z niepełnosprawnościami, co prowadzi do nieodpowiedniej obsługi lub wykluczenia.
- Organizacyjne – brak procedur uwzględniających potrzeby różnych grup społecznych w procesach rekrutacyjnych, obsłudze klienta czy w komunikacji marketingowej.
Prawo do dostępności – Podstawy prawne
- Konwencja ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami
Zobowiązuje państwa do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym. - Ustawa o Dostępności (Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r.)
Nakłada obowiązek zapewnienia dostępności w sektorze publicznym i części sektora prywatnego (np. w firmach świadczących usługi publiczne). - Dyrektywa Europejska o Dostępności (European Accessibility Act)
Wprowadza jednolite standardy dostępności w zakresie produktów i usług na terenie Unii Europejskiej (m.in. bankowość, e-commerce, usługi transportowe). - Prawo Zamówień Publicznych
Zobowiązuje instytucje publiczne do uwzględniania kryteriów dostępności przy wyborze wykonawców.
Rola Instytucji w wspieraniu dostępności
- PARP (Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości)
W ramach programu „Dostępność szansą na rozwój” wspiera przedsiębiorców w dostosowywaniu produktów, usług i miejsc pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Oferuje dofinansowania na modernizację infrastruktury, szkolenia z zakresu dostępności i doradztwo.
- BGK (Bank Gospodarstwa Krajowego)
Wspiera finansowo projekty związane z poprawą dostępności w przestrzeni publicznej i w sektorze prywatnym.
- Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej
Koordynuje wdrażanie standardów dostępności w Polsce, w tym w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027.
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)
Finansuje programy wsparcia zatrudnienia, modernizacji i edukacji z zakresu dostępności.
- Organizacje pozarządowe
Prowadzą kampanie społeczne, audyty dostępności, a także wspierają osoby z niepełnosprawnościami w dochodzeniu swoich praw.