Baza wiedzy

Dostępność

To cecha produktów, usług, środowisk i informacji, która zapewnia, że każdy, niezależnie od swoich indywidualnych potrzeb czy ograniczeń może z nich korzystać na równych zasadach, bez konieczności stosowania dodatkowych modyfikacji lub udogodnień. W praktyce oznacza to, że rozwiązania te są projektowane i wdrażane w taki sposób, aby eliminować bariery (architektoniczne, komunikacyjne, cyfrowe itp.), umożliwiając pełny udział w życiu społecznym każdej osoby, w tym osób z niepełnosprawnościami. W kontekście prawnym, dostępność opiera się m.in. na zasadach określonych w Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, która podkreśla prawo do równych szans i uczestnictwa w społeczeństwie.

Projektowanie uniwersalne

Zgodnie z art. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169, z późn. zm.) polega na tworzeniu produktów, usług, środowisk i programów, które od razu są użyteczne i dostępne dla jak największej liczby osób, bez potrzeby późniejszych modyfikacji. Oznacza to, że już na etapie projektowania bierze się pod uwagę różnorodne potrzeby użytkowników, w tym osób z niepełnosprawnościami. Warto podkreślić, że uniwersalne projektowanie nie wyklucza stosowania dodatkowych rozwiązań, takich jak specjalistyczne urządzenia czy usprawnienia, gdy są one niezbędne. Konkurs „Dostępność szansą na rozwój 3” skupia się na dzieleniu się wiedzą i umiejętnościami z zakresu uniwersalnego projektowania, aby wspierać tworzenie rozwiązań dostępnych dla wszystkich.

Osoba ze szczególnymi potrzebami

Osoba, która w pewnych sytuacjach potrzebuje dodatkowego wsparcia lub ułatwień, aby móc korzystać z przestrzeni, usług lub informacji tak samo jak inni. Przykład: osoba poruszająca się na wózku, osoba niewidoma, starsza, w ciąży lub z małym dzieckiem.

Niepełnosprawność

To długotrwałe ograniczenie, które utrudnia codzienne życie, na przykład poruszanie się, widzenie, słyszenie, myślenie lub komunikowanie się. Może być widoczna (np. brak kończyny) albo niewidoczna (np. autyzm, epilepsja, depresja). Warto wiedzieć, że:

• Niepełnosprawność ma różne stopni. W Polsce wyróżnia się stopień znaczny, umiarkowany i lekki. Dzięki temu można lepiej dostosować wsparcie i prawa, np. związane z pracą, rehabilitacją czy świadczeniami.
• Język ma znaczenie. Dzisiaj nie używa się już słów takich jak „inwalida” czy „kaleka”. Mogą być one krzywdzące. Zamiast tego mówi się „osoba z niepełnosprawnością”. To podkreśla, że najważniejsza jest osoba, a nie jej ograniczenie. Czasem używa się też określeń: „osoba ze szczególnymi potrzebami” albo „osoba z ograniczeniami sprawności”, w zależności od kontekstu.
• Niepełnosprawność dotyczy nas wszystkich. Statystycznie co piąta osoba doświadcza jakiejś formy niepełnosprawności. Czasami towarzyszy przez całe życie, a czasem pojawia się nagle, w wyniku wypadku, choroby czy wieku.

Pracownik przedsiębiorstwa

To każda osoba, która pracuje dla przedsiębiorcy na podstawie obowiązujących przepisów prawa. Definicja ta pochodzi z art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, ma na celu uwzględnienie różnych form zatrudnienia oraz uczestnictwa w działalności firmy i obejmuje:

Najczęstsze bariery dostępnościowe

• Architektoniczne – brak podjazdów, wind, toalet przystosowanych dla osób z niepełnosprawnościami, zbyt wąskie przejścia.
• Cyfrowe – strony internetowe i aplikacje nieprzystosowane do użycia przez osoby niewidome, słabowidzące, czy osoby z niepełnosprawnościami ruchowymi.
• Informacyjne i Komunikacyjne – brak materiałów w formacie dostępnym (np. w alfabecie Braille’a, w formacie audio, tłumaczeń na język migowy).
• Mentalne i Społeczne – brak świadomości i wiedzy wśród pracowników na temat potrzeb osób z niepełnosprawnościami, co prowadzi do nieodpowiedniej obsługi lub wykluczenia.
• Organizacyjne – brak procedur uwzględniających potrzeby różnych grup społecznych w procesach rekrutacyjnych, obsłudze klienta czy w komunikacji marketingowej.

WCAG

(ang. Web Content Accessibility Guidelines, czyli Wytyczne dotyczące dostępności treści internetowych) Zasady, które pomagają tworzyć strony internetowe i aplikacje tak, aby były czytelne, zrozumiałe i wygodne w użyciu dla wszystkich ludzi, także dla osób z niepełnosprawnościami. WCAG dotyczy np.:

• prostego i logicznego układu treści.
• kontrastu kolorów (żeby tekst był dobrze widoczny),
• możliwości obsługi strony za pomocą klawiatury (bez użycia myszy),
• dodawania opisów do zdjęć (dla osób niewidomych),
• zapewnienia napisów do filmów (dla osób niesłyszących).

W Polsce instytucje publiczne mają obowiązek stosowania WCAG (obecnie wersji 2.1 na poziomie AA), ale te zasady warto stosować wszędzie, bo dostępność cyfrowa służy wszystkim.

Język prosty, a język łatwy do czytania i rozumienia (ETR)

Prosty język to sposób pisania, który ułatwia zrozumienie tekstu każdemu. Używa się go m.in. w urzędach, na stronach internetowych czy w instrukcjach. Tekst napisany prostym językiem ma krótkie zdania, unika trudnych słów i żargonu, jest dobrze zorganizowany i jasno przekazuje informacje. Taki język pomaga wszystkim, także osobom starszym, zmęczonym, uczącym się języka polskiego czy z trudnościami w czytaniu.

Język łatwy do czytania i rozumienia (ETR) jest jeszcze prostszy. Jest przeznaczony przede wszystkim dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, z trudnościami w uczeniu się, seniorów z demencją lub dzieci. W ETR używa się bardzo krótkich zdań, często tylko jedno zdanie na akapit. Unika się trudnych słów, skrótów, żartów i metafor. Ważne informacje często się powtarza i wspiera obrazkami lub ikonami. Każdy tekst ETR powinien być sprawdzony przez osoby, do których jest skierowany.

Prawo do dostępności – Podstawy prawne

• Konwencja ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami
  Zobowiązuje państwa do zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami pełnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym.
• Ustawa o Dostępności (Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r.)
  Nakłada obowiązek zapewnienia dostępności w sektorze publicznym i części sektora prywatnego (np. w firmach świadczących usługi publiczne).
• Dyrektywa Europejska o Dostępności (European Accessibility Act)
  Wprowadza jednolite standardy dostępności w zakresie produktów i usług na terenie Unii Europejskiej (m.in. bankowość, e-commerce, usługi transportowe).
• Prawo Zamówień Publicznych
  Zobowiązuje instytucje publiczne do uwzględniania kryteriów dostępności przy wyborze wykonawców.

Fakty i mity o dostępności

1. Mit: Osoby z niepełnosprawnością to bardzo mała grupa społeczna.
   • Fakt: Na świecie żyje ponad miliard osób z niepełnosprawnościami, to około 15% populacji. W samej Polsce to ok. 12% społeczeństwa. W dodatku dostępność służy nie tylko tej grupie. Korzystają z niej również osoby starsze, kobiety w ciąży, rodzice z dziećmi, osoby czasowo chore czy kontuzjowane.
2. Mit: Dostępność to tylko podjazd dla wózków.
   • Fakt: Podjazdy są ważne, ale dostępność to znacznie więcej. To również dostęp do informacji, stron internetowych, usług, wydarzeń, edukacji, komunikacji, przestrzeni cyfrowej i społecznej.
3. Mit: Osoby z niepełnosprawnościami nie korzystają z internetu.
   • Fakt: Wiele osób z niepełnosprawnościami korzysta z internetu każdego dnia, z pomocą technologii wspomagających, takich jak czytniki ekranu, powiększalniki czy sterowanie głosem. Dlatego tak ważne są dostępne strony i aplikacje.
4. Mit: Dostosowanie przestrzeni lub usług jest bardzo drogie.
   • Fakt: Czasem koszt bywa wysoki (np. przebudowa budynku), ale w wielu przypadkach wystarczą drobne zmiany: kontrastowe oznaczenia, formaty alternatywne, tłumacz migowy, dostosowanie strony internetowej. Projektowanie z myślą o dostępności od początku często oszczędza koszty w przyszłości.
5. Mit: Osoby z niepełnosprawnościami nie mogą pracować.
   • Fakt: Osoby z niepełnosprawnościami mogą być świetnymi pracownikami. Potrzebują tylko warunków, które pozwolą im w pełni wykorzystać swoje możliwości, np. elastycznych godzin, pracy zdalnej, odpowiednich narzędzi czy środowiska wolnego od barier.
6. Mit: Wszystko musi być perfekcyjnie dostępne, inaczej nie ma sensu.
   • Fakt: Każdy krok w stronę większej dostępności się liczy. Nie chodzi o doskonałość, ale o otwartość, ciągłe uczenie się i wprowadzanie zmian tam, gdzie to możliwe. Małe działania robią dużą różnicę.
7. Mit: Jeśli ktoś nie ma widocznej niepełnosprawności, to znaczy, że jest „zdrowy”.
   • Fakt: Wiele niepełnosprawności jest niewidocznych, np. zaburzenia neurologiczne, psychiczne, sensoryczne, choroby przewlekłe. Osoby te również mogą potrzebować dostępności i zrozumienia.
8. Mit: Dostępność ogranicza kreatywność projektantów i twórców.
   • Fakt: Wręcz przeciwnie! Projektowanie dostępne i uniwersalne to wyzwanie, które pobudza kreatywność. Dobre, przemyślane rozwiązania są często bardziej funkcjonalne, estetyczne i przyjazne dla wszystkich.

Rola Instytucji w wspieraniu dostępności

• PARP (Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości)
  W ramach programu „Dostępność szansą na rozwój” wspiera przedsiębiorców w dostosowywaniu produktów, usług i miejsc pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
  Oferuje dofinansowania na modernizację infrastruktury, szkolenia z zakresu dostępności i doradztwo.

• BGK (Bank Gospodarstwa Krajowego)
  Wspiera finansowo projekty związane z poprawą dostępności w przestrzeni publicznej i w sektorze prywatnym.

• Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej
  Koordynuje wdrażanie standardów dostępności w Polsce, w tym w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027.

• Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)
  Finansuje programy wsparcia zatrudnienia, modernizacji i edukacji z zakresu dostępności.

• Organizacje pozarządowe
  Prowadzą kampanie społeczne, audyty dostępności, a także wspierają osoby z niepełnosprawnościami w dochodzeniu swoich praw.